“Om je lijf én je brein gezond te houden, kun je ze best tegelijk trainen”

Loopbanden, fietsen (ook op rollen), roeimachines: je gaat geen meter vooruit in de labo’s van BLITS, maar het zweet stroomt er wel in beekjes. De meeste bezoekers komen hier voor een maximale inspanningstest, vertelt professor Bart Roelands van de onderzoeksgroep MFYS (Menselijke Fysiologie en Sportkinesitherapie). “De mensen lopen, fietsen of roeien in fases die we om de drie minuten herhalen, tot ze niet meer kunnen – vandaar de term maximale inspanningstest. Daarbij monitoren we de hartfrequentie, de ademhaling en de lactaatconcentratie in het bloed. Dat laatste gebeurt met een prikje in de oorlel. Samen leveren die data een goed beeld op van de conditie en het prestatievermogen van de sporter.” 

Wat doe je met die gegevens? 
Bart Roelands: “Op basis daarvan geven we trainingsadvies mee. Zo kan je op je eigen niveau je prestaties verbeteren, zonder overbelasting of blessures.”

Een simpele tip voor beginners is dat je nog moet kunnen praten tijdens het lopen.
“Dat is zeker bruikbaar advies, maar onze trainingsschema’s zijn wetenschappelijk onderbouwd en veel verfijnder – volledig afgestemd op het individu. Zo meten we bijvoorbeeld je lactaatwaarden bij specifieke hartslagen. Op basis daarvan kunnen we hartslagzones bepalen waarin je moet trainen. Het advies kan dan zijn: loop een bepaald aantal minuten met een hartslag tussen 125 en 145 slagen per minuut. Op die manier trainen is veel effectiever.”

Heeft iedereen baat bij zo’n inspanningstest?
“Zeker. Beginners kunnen op een veilige manier opbouwen en hun blessurerisico verlagen. Je moet niet te snel van start gaan als je het niet gewend bent. Rustig opbouwen is de boodschap. Maar we begeleiden ook ambitieuze recreatieve sporters en professionals – een paar jaar geleden kwamen hier nog voetballers van Anderlecht, Union en Mechelen voor tests. Omdat je fysieke parameters voortdurend veranderen als je traint, kun je je training voortdurend bijsturen.”

Is zo’n maximale inspanningstest niet duur?
“We bieden groepskortingen aan via sportclubs. Voor individuele sporters bedraagt de standaardprijs 200 euro. Maar dat is voor een volledig pakket. Je komt eerst langs bij onze sportarts voor een grondige medische screening, inclusief een ECG. Als alles in orde is, volgt de maximale inspanningstest met lactaatmeting. Na de test kun je douchen en even op adem komen terwijl wij de resultaten verwerken. Daarna bespreken we alles samen en krijg je een persoonlijk trainingsschema mee. In totaal duurt het zo’n anderhalf tot twee uur. Je hoeft maar één keer te komen voor het hele traject.”

Sommige sportclubs verplichten hun leden om een medisch attest te hebben. Kun je dat hier ook krijgen?
“Absoluut. De zwemfederatie rekent bijvoorbeeld op ons voor zulke attesten. We bieden ook een speciale screening aan voor sporters van wie vermoed wordt dat ze overtraind zijn. De TOP-test – dat staat voor Training Optimalisatie Test – werd ontwikkeld door mijn voorganger, professor Romain Meeusen. Die duurt zes uur en omvat een dubbele inspanningstest, een hormoonanalyse op basis van bloedstalen en gesprekken met een sportpsycholoog en een sportdiëtist.”

Jullie doen al jaren veel onderzoek naar de impact van mentale vermoeidheid op fysieke prestaties.  
“Dat is een onderschatte factor in de sport. Mentale vermoeidheid vermindert je fysieke prestaties. Als je de hele dag achter de computer hebt zitten stressen, zal je avondlijke looptocht minder vlot gaan. Voor een amateursporter is dat misschien niet zo erg, deugd heb je er toch van. Maar voor een professionele sporter is dit belangrijke informatie.” 

Waar wordt zo’n topper mentaal moe van? 
“Computerspelletjes spelen op de bus op weg naar de match, op voorhand interviews moeten geven, een drammerige speech van de coach,… Het kan van alles zijn. We werken samen met Braziliaanse onderzoekers die hebben gekeken naar het effect van lawaai in een stadium. Zelfs het geroezemoes van de supporters bleek voor cognitieve vermoeidheid te zorgen.”

Renners die op kop staan in de Tour de France, klagen ook wel eens over de mentale druk die de gele trui met zich meebrengt.  
“De leider in het klassement mag niet meteen weg. Hij moet na een loodzware rit elke dag opnieuw het podium op en interviews geven. Door die verplichtingen ligt hij later op de massagetafel, komt hij later in het hotel aan, eet hij pas later en slaapt hij misschien slechter. Dat is fysiek, maar zeker ook mentaal in het voordeel van de achtervolgers.”  

In de laatste tien minuten van een voetbalmatch wordt er blijkbaar vaak gescoord. Dat ligt niet alleen aan de fysieke vermoeidheid, volgens jou. 
“Niet alleen. Voetballen is namelijk ook veel denken. De spelers moeten rekening houden met de richtlijnen hun coach, de aanwijzingen van hun ploegmaten, de strategie van de tegenstander en de signalen van de scheidsrechter, en dat onder grote druk en tegen een achtergrond van schreeuwende supporters, muziek en ander lawaai. De cognitieve load is groot en ook de mentale vermoeidheid piekt op het einde van de match. Het is altijd een combinatie van fysiek én mentaal. Mentale vermoeidheid kan de prestaties sterk beïnvloeden, zelfs als je in topvorm bent. ” 

Kan je ook dat mentale luik trainen? 
“Ja, dat heet Brain Endurance Training of BET. Het is een recente en heel boeiende evolutie, waarvan het onderzoek nog in de kinderschoenen staat. Professionele wielrenners doen dat eigenlijk al voor een stuk automatisch, doordat ze vaak in hun eentje en in alle mogelijke weersomstandigheden urenlange saaie trainingstochten afwerken. Zo trainen ze het mentale aspect vanzelf. Daardoor zijn ze beter bestand tegen mentale vermoeidheid dan recreatieve renners. Maar je kunt die Brain Endurance Training ook heel bewust gebruiken.” 

Hoe dan? 
“Terwijl je fysiek traint, zet je ook je brein onder druk met allerlei cognitieve tests: reactietests, geheugenopdrachten, rekensommen,... Je rijdt bijvoorbeeld op de rollen en telt intussen terug van 500 naar 0, in stappen van 4. Zo train je je brein om ook tijdens inspanningen en momenten van stress efficiënt te blijven functioneren, en verbeter je je uithouding, focus en reactietijd. Of dit veel oplevert? Er is meer onderzoek nodig, maar in topsport zit het verschil tussen winnen en verliezen tegenwoordig in de marginal gains.” 

Kunnen mindere sportgoden ook baat hebben bij Brain Endurance Training? 
“We vermoeden van wel. Denk maar aan oudere mensen, die fysiek en cognitief sterk willen blijven. Om je lijf én je brein gezond en actief te houden, kun je ze best tegelijk trainen.”