Neuroloog Jan Versijpt over het verschil tussen hoofdpijn en migraine

Wikipedia stelt dat in Nederland en België migraine vaker voorkomt dan elders. Hoe zit dat? 
Jan Versijpt: ”Dat klopt niet. Waarschijnlijk hebben ze verschillende meetmethodes vergeleken. Eigenlijk treft het in elk land zo'n tien à vijftien procent van de bevolking. Niet enkel in de westerse samenleving, maar wereldwijd.” 

Heb jij zelf migraine? 
"Als kind wel gehad, maar als volwassene is dat bij mij verdwenen. Het was geen typische migraine, want ik had geen hoofdpijn. Bij mij was het voornamelijk buikpijn en braken. Dat heet cyclisch braken. Ik had ook de aura die migraine zo kenmerkt: een flikkering in het gezichtsveld. Daarnaast keerde het elke maand met de regelmaat van de klok terug. Zo'n patroon is ook typisch.  Maar ik ben dat eigenlijk zo goed als volledig kwijtgeraakt. De kans dat je ervan afgeraakt, is bij jongens veel groter dan bij meisjes. Op kinderleeftijd is migraine even frequent bij beiden. Maar na de eerste menstruatie en de start van de puberteit neemt het aantal vrouwen met migraine een hoge vlucht. Het komt bij vrouwen drie keer meer voor dan bij mannen.”

Wat is eigenlijk het verschil tussen migraine en hoofdpijn?
“Hoofdpijn is een symptoom, migraine een aandoening. Bij migraine gaat het om een complexe neurologische stoornis waarbij hoofdpijn vaak voorkomt, maar niet altijd. Migraine wordt, naast dat het terugkerend is, gekenmerkt door een reeks typische verschijnselen zoals misselijkheid, overgevoeligheid voor licht en geluid, en soms een aura met visuele stoornissen. Gewone spanningshoofdpijn is meestal minder intens en heeft niet de typische geassocieerde kenmerken.” 

Waarom komt het vaker voor bij vrouwen?
“Waarschijnlijk is het toch hormonaal gedreven en spelen oestrogenen de grootste rol. Dat is wellicht ook de reden waarom bij veel vrouwen hun migraine verdwijnt rond de menopauze. Maar we weten daar nog lang niet alles over. Bij mannen verbetert het ook met het ouder worden, maar niet zo abrupt als bij vrouwen.” 

We weten dus eigenlijk weinig over hormonen?
"We weten wel dat hormonen een grote rol spelen, maar of de oestrogenen, progestagenen of zelfs testosteron een cruciale factor vormen, daarover bestaan grote wetenschappelijke twijfels. Misschien zullen we meer leren over de werking van hormonen uit onderzoek bij transgenders. Er zijn tegenwoordig meer geslachtsveranderingen, waardoor er ook meer hormonale behandelingen worden toegepast. Daarbij zien we soms ook shifts in migraine. Bij mannen is de hormonale schommeling niet zo groot als bij vrouwen. Deze worden ook niet zo extensief bestudeerd. Nochtans is één op vier migrainepatiënten een man. Eigenlijk moet je zeggen, dat we niet weten hoe die hormonen precies een rol spelen.” 

Zijn er nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van migraine? 
"De laatste jaren draait het allemaal rond een eiwit genaamd CGRP, Calcitonin Gene-Related Peptide. We weten al een tijd dat dit eiwit vrijkomt tijdens een migraineaanval. Men heeft medicijnen ontwikkelt die dat eiwit afremmen. De recentste ontwikkeling is dat die pillen zowel bij een pijnaanval gebruikt kunnen worden als ter preventie van die aanvallen, door ze elke dag of om de andere dag in te nemen. Wijzelf doen onderzoek naar de meerwaarde van dat nieuwe middel in vergelijking met de klassieke pijnstillers.”

Wat belooft dat voor de toekomst?
"Het voordeel van deze middelen is dat de patiënten ze goed verdragen. Bovendien kun je beter ingaan op wat de patiënt wil. Gaan we meer preventief te werk, of zetten we er juist een verdediging mee op? Deze medicijnen hebben het hele migrainelandschap veranderd. Ze zijn specifiek voor migraine ontwikkeld en patiënten hebben veel minder bijverschijnselen, waardoor ze zich ook nog eens beter aan de voorschriften houden.” 

Wat voor onderzoek doen jullie zelf? 
"Ons onderzoek gaat over het in kaart brengen van hoofdpijntypes, mogelijke behandelingen en voorspellende factoren. We doen zelf geen fundamenteel basisonderzoek. Wat overigens ook zeer moeilijk is, omdat er bijvoorbeeld bijzonder weinig diermodellen voor bestaan. Wij werken wel redelijk veel samen met de industrie. Voor die gesponsorde studies testen we vaak geneesmiddelen die in de laatste fase zitten voordat ze op de markt worden gebracht.” 

Menselijke hersenen zijn moeilijk na te bootsen. Hoe test je dan nieuwe medicijnen? 
“Voor elke onderzoek naar pijn zijn placebo-gecontroleerde studies de gouden standaard. Daarbij geef je placebo – een nepmedicijn – aan een groep en aan de andere groep het echte geneesmiddel. De resultaten van die twee vergelijk je met elkaar.” 

Hoe komt het dat je zo weinig hoort over migraine, terwijl een groot deel van de mensheid eraan lijdt? 
“Migraine komt in heel veel vormen voor. Het is heel frequent en soms ook gewoon heel mild. Daardoor zien veel mensen het aan voor een banale hoofdpijn.  

Een andere oorzaak is het stigma van migraine. We zijn het al een tijdje voorbij, maar vroeger werd het gezien als een hysterische aandoening waaraan vooral vrouwen leden. Dat is langzaam veranderd doordat we zijn gaan inzien dat migraine gewoon een hersenaandoening is waarbij bepaalde zaken fout lopen in het brein.  

De recente medicijnen die specifiek voor de aandoening zijn ontwikkeld, hebben ook geholpen om dat vooroordeel te verminderen. Daarmee werd nogmaals bevestigd dat het geen aanstellerij is, maar echt een fysieke ziekte.” 

Wat is de impact van migraine op het dagelijks leven van een patiënt? 
“Het effect is niet klein en raakt veel aspecten van je leven. Op professioneel vlak heb je natuurlijk de afwezigheid op het werk, maar ook als je wel naar het werk gaat, functioneer je minder. Met hoofdpijn kun je je vaak niet honderd procent geven. 

Maar het legt beslag op alles. Als je mensen met migraine vraagt of het invloed heeft op hun familiaal leven, dan krijg je heftige antwoorden. Dat ze zichzelf als een minder goede ouder beschouwen, of dat ze hun kinderwens hebben teruggeschroefd, of dat ze zelfs daarom geen kinderen hebben. Dat ze in een kleinere vriendenkring zitten, of zelfs helemaal geen vrienden hebben. Migraine deelt vaak een enorme dreun uit in hun leven.

De repercussies zijn ook zo groot, omdat het vooral mensen treft tussen de twintig en 
vijftig jaar. Dat is precies de leeftijd waarin je een gezin sticht, een huis koopt, volop werkt, aan de maatschappij deelneemt - het meest actieve deel van een mensenleven dus. Voor mensen met chronische migraine, die meer dagen met hoofdpijn hebben dan zonder, is dat zelfs catastrofaal. Hun leven wordt hen eigenlijk ontnomen door migraine. Dat is twee procent van de bevolking. In België zijn dat meer dan 200.000 mensen.” 

Wat is de economische impact? 
"Ook die is bijzonder groot. Maar dat wordt niet altijd gevoeld. De grootste financiële gevolgen van hoofdpijn zitten in het werkverlet. Dat wordt betaald door de werkgever, maar hoeveel dat is, valt nauwelijks te berekenen. Voor de werkgever valt dit onder gewoon ziekteverzuim. De medische kosten voor de behandeling vallen daarmee vergeleken wel mee. De nieuwe medicijnen zijn duur, maar dat is echt voor een hele specifieke, kleine categorie van patiënten.” 

Wat trekt jou zelf in deze ziekte? 
"Hoofdpijn is een interessante discipline omdat je eigenlijk heel veel kunt doen. In tegenstelling tot wat soms wordt gedacht. Je krijgt als behandelend arts ook veel terug. Soms eenvoudig door patiënten uitleg te geven wat hoofdpijn is en dat de migraine goedaardig is. En natuurlijk de migraine onder controle houden door medicijnen. Dat kunnen we de laatste jaren steeds beter. Wat mij ook aantrekt, is dat het nog een puur klinische discipline is. Eigenlijk heb je geen gesofisticeerde scanners of bloedonderzoek nodig.  Je moet gewoon praten met de patiënt. De diagnose wordt gesteld na een eenvoudig vraaggesprek. Ik vind dat heel bevredigend. Er bestaan wel honderden soorten hoofdpijn en door even bij elkaar te zitten, kun je de patiënt vertellen wat het is.”