Toen ‘Vlaming’ een scheldwoord werd
Gewapende conflicten, waaraan de laatste tijd zeker geen gebrek is, brengen telkens miljoenen vluchtelingen op de been. Maar die zijn lang niet overal welkom. Nieuw onderzoek van historicus Bart Lambert (VUB) en Josh Ravenhill toont dat migratie al eeuwen spanningen oproept. In het middeleeuwse Londen werd ‘Vlaming’ in tijden van crisis zelfs een scheldwoord, synoniem voor verraad of misdaad. Hun werk herinnert ons eraan hoe kwetsbaar migranten toen waren – en hoe actueel dat nog altijd is.
“Er was geen constante xenofobie tegen migranten,” zegt Lambert. “De vijandigheid kwam in pieken, telkens er politieke spanning of economische onzekerheid was. Het is niet omdat iemand anders was dat hij automatisch geviseerd werd.”
Lambert en Ravenhill onderzochten rechtszaken uit het Londen van de vijftiende en vroege zestiende eeuw waarin beledigingen verwijzend naar iemands niet-Engelse afkomst centraal stonden. Opvallend daarbij is dat het verbaal geweld zelden willekeurig was: het concentreerde zich rond specifieke gebeurtenissen, zoals het verbreken van het bondgenootschap tussen Engeland en de Bourgondische hertog Filips de Goede (die ook over Vlaanderen regeerde) in 1435.
“Plots werd 'Fleming' een scheldwoord, gewoon omdat mensen uit Vlaanderen geassocieerd werden met het verraad van hun vorst,” aldus Lambert. “Niet lang daarvoor was het gewoon een geografische term.”
Andere beledigingen verwezen rechtstreeks naar de politieke omwentelingen die aan de gang waren. In dezelfde jaren na 1435 kregen migranten uit de Nederlanden bijvoorbeeld vaker het verwijt te horen dat ze “vals” of “verraderlijk” waren.
Een man uit Brugge stond erop om als 'Dutchman' te worden aangesproken om de negatieve lading te vermijden die aan 'Fleming' vasthing
Eén van de opvallendste zaken komt uit 1439: een migrant uit Brugge diende een klacht in nadat hij “bordeelhouder, verrader, Fleming, dief en andere vreselijke scheldwoorden” naar het hoofd geslingerd kreeg. In zijn petitie noemde hij zichzelf bewust een “Dutchman” — een bredere, minder beladen term — en niet “Fleming”. “Hij wilde vermijden met die negatieve lading geassocieerd te worden,” zegt Lambert.
Volgens het onderzoek veranderden termen als “Fleming” of “Scot” regelmatig van betekenis, afhankelijk van het politieke en economische klimaat. “Het zijn neutrale woorden die ineens geladen raken wanneer er conflict is,” aldus Lambert. “Dat mechanisme zie je vandaag nog altijd.”
De belangrijkste conclusie van het onderzoek is dan ook dat vijandigheid tegenover migranten in die tijd géén vanzelfsprekendheid was. “Er is geen sprake van een ingebakken xenofobie,” zegt Lambert. “Het waren externe omstandigheden die mensen ertoe brachten om migranten te viseren. En dat biedt hoop — want wat contextueel ontstaat, kan ook weer verdwijnen.”
Referentie
Lambert, Bart; Ravenhill, Josh. 2025 ‘Bawd, Traitor, Fleming, Thief and Other Horrible Names’ Immigration and Nationality-Based Insults in Late Medieval and Early Tudor London. VSWG Vierteljahrschrift für Sozial- und Wirtschaftsgeschichte, Volume 112, issue 1 https://doi.org/10.25162/vswg-2025-0001
